مقدمه:
بخش عمده‌ای از مرغان تخمگــذاردر مناطق آب و هوای مختلف کشورنگــه‌داری می‌شوند که تنش گــرمایی‌احتمالا یک عامل مدیریتی مهم دربرخی از مراحل تخمگــذاری آنهاست.مشکل اساسی در هنگــام بروز تنش‌گــرمایی به واسطه عدم مصرف کافی‌خوراک توسط پرندگــان بروز می‌نماید،هم‌چنین تغییرات اندکی در متابولیسم‌پرندگــان به وجود می‌آید که بر میزان‌تولید و کیفیت پوسته اثر می‌گــذارد.اغلب در تشکیلات مرغ مادر تعدادی‌تخم مرغ به علت نازک بودن پوسته،قابل جوجه‌کشی نیستند و از طرفی نازک‌بودن پوسته سبب بالا رفتن درصد تخم‌مرغ‌های شکسته می‌شود. در نتیجه‌تعدادی از تخم مرغ‌های قابل‌جوجه‌کشی تلف می‌گــردد. ضخامت‌پوسته، وضعیت قالب و شکل تخم مرغ‌نیز از عوامل مهم اقتصادی هستند که درحفظ و کیفیت پوسته تخم مرغ موثرند.عوامل محیطی و نحوه نگــه‌داری، تاثیرزیادی در حفظ و کیفیت پوسته تخم مرغ‌دارد. در این خصوص افزودن بی‌کربنات‌سدیم به جیره یا آب آشامیدنی دردرجه حرارت بالا فواید زیادی را دربرخواهد داشت.
اثر درجه حرارت بر کیفیت‌پوسته تخم مرغ:
اثر درجه حرارت بالا اشتها، کیفیت‌تخم مرغ و عملکرد مرغ‌های تخمگــذاررا کاهش می‌دهد. کیفیت پوسته تخم‌مرغ عمدتاتوسط درجه حرارت بال‌تحت تاثیر قرار می‌گــیرد در حالی که‌تولید تخم مرغ و وزن تخم مرغ تا حدی‌توسط کاهش خوراک تحت تاثیر قرارمی‌گــیرند. روش‌هایی شامل تغذیه جیره‌با تراکم مواد غذایی بالا و استفاده ازتغـــذیه خــــــود انـــــــتخابی (Self_ selection feed)برای بهبود عملکردمرغ‌های تخمگــذار در درجه حرارت بالانسبتاموفقیت‌آمیز می‌باشد.
حداقل تولید حرارت توسط بدن درحدود 23 درجه سانتی‌گــراد مشاهده‌می‌گــردد. در دمای پایین‌تر از این مقدار،پرندگــان مجبور هستند جهت گــرم نگــه‌داشتن بدن‌شان حرارت بیشتر تولیدنمایند. تولید حرارت فقط در ناحیه‌کوچکی، بین 19 تا 27 درجه‌سانتی‌گــراد، در حداقل می‌باشد.
در دمای بالاتر از 27 درجه‌سانتی‌گــراد پرندگــان برای خنک کردن‌خود شروع به مصرف انرژی بیشتری‌می‌کنند، در دمای 27 درجه سانتی‌گــراداتساع برخی از عروق خونی آغازمی‌گــردد تا بدین وسیله، ظرفیت‌خنک‌سازی بدن افزایش یابد. علائمی‌که به راحتی توسط مرغدار قابل‌مشاهده است نفس‌نفس زدن (Panting)و پایین افتادگــی بال‌هاست که در دمای‌کمی بالاتر قابل مشاهده هستند.
تغییر در میزان الکترولیت‌های‌پلاسما، مانند سدیم، پتاسیم وبی‌کربنات در تمام دسته‌های طیور درشرایط آب و هوایی گــرم مشاهده‌می‌گــردد.
این تغییرات برای مرغان تخمگــذاراز اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند.زیرا این مواد مغذی در فرآیند ساخت‌پوسته دخالت دارند. در حقیقت تغییردر الکترولیت‌های پلاسما، احتمالاعامل شروع نفس‌نفس زدن در پرندگــان‌تحت تنش گــرمایی می‌باشد. هنگــامی که‌تعادل الکترولیتی در جهت ایجاد شرایطاسیدی در خون سوق می‌یابد، سبب‌تحریک پرنده در جهت افزایش سرعت‌تنفس می‌گــردد. امکان تغییر تعادل‌الکترولیتی پرنده در جهت جلوگــیری ازتنش و یا مقابله با افت کیفیت پوسته دراین زمینه باید مورد توجه قرار گــیرد.
استفاده از مکمل بی‌کربنات‌سدیم:
مکمل بی‌کربنات سدیم موجب‌بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ در مرغ‌هادر درجه حرارت بالا در طی دوره‌تشکیل پوسته سازی تخم مرغ می‌گــردد.نتایج حاصله از آزمایش نشان می‌دهدکه افزودن 1 درصد بی‌کربنات سدیم درجیره در مواقعی که درجه حرارت سالن30 تا 35 درجه سانتی‌گــراد است موجب‌بهبود استحکام پوسته تخم مرغ‌می‌گــردد.
وقتی مرغ‌ها در درجه حرارت بالانگــه‌داری شوند منجر به آلکالوز تنفسی(پلاسمای قلیایی) می‌شوند، در این‌صورت دی اکسید کربن از خون وبی‌کربنات از خون و مایعات بدن دفع‌می‌گــردد لذا گــازکربنیک کمتری برای‌تشکیل کربنات کلسیم باقی می‌ماند.اتلاف دی اکسید کربن برای نیازبی‌کربنات خون جهت بافری شدن‌یون‌های هیدروژن که در طی تشکیل‌پوسته تخم مرغ تولید می‌شود مورداهمیت قرار دارد. بی‌کربنات قسمت‌عمده‌ای از پوسته تخم مرغ را تشکیل‌می‌دهد و عمل فوق منجر به ایجادرقابت بین کلیه و غده پوسته‌ساز برای‌بی‌کربنات سدیم در حفره پوسته‌ساز برکیفیت پوسته تخم مرغ اثر می‌گــذارد.
بنابراین ممکن است در درجه‌حرارت بالا مرغ‌ها احتیاج به مواد مغذی‌بیشتری برای تامین بی‌کربنات داشته‌باشد.
نتایج حاصل از آزمایشات نشان داده‌است که در درجه حرارت بالا افزودن‌بی‌کربنات سدیم در جیره سود اقتصادی‌دربر خواهد داشت. استفاده از یک‌برنامه نوردهی 16 ساعت در روز باعث‌می‌شود که بی‌کربنات به‌طور مناسب‌مورد استفاده قرار نگــیرد، زیرا در طی‌دوره تاریکی بی‌کربنات مصرف‌نمی‌شود و در این صورت پوسته تخم‌مرغ به‌طور طبیعی اتفاق می‌افتد. بنابراین استفاده از یک برنامه نوردهی مداوم‌براساس همزمانی تشکیل پوسته تخم‌مرغ را مشروط به این که مرغ به جیره‌کلسیم در طی دوره تشکیل پوسته‌سازی‌تخم مرغ دسترسی داشته باشد، بهبودمی‌دهد.
اگــر 0/5 درصد بی‌کربنات سدیم به‌جیره‌ای که حاوی سنگــ آهک به عنوان‌منبع کلسیم باشد افزوده شود، در این‌صورت 16 ساعت نوردهی منجر به‌بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ بیشترمی‌شود. بهبود در کیفیت پوسته تخم‌مرغ برای مرغ‌هایی که با جیره حاوی‌آهک به عنوان منبع کلسیم تغذیه‌می‌شوند، وقتی حاصل می‌شود که دوره‌نوردهی روزانه از 16 به 24 ساعت‌افزوده شود.
