مقدمه
در اغلب گاوداری ها به منظور تولید اقتصادی شیر ضروری است که تولیدمثل با بازدهی بالایی صورت گیرد .
معیارهای اندازه گیری بازده تولیدمثل شامل:
- تعداد تلقیح به ازای هر آبستنی
- میزان آبستنی با اولین تلقیح
- تعداد روزهای باز
- فاصله زایش ها می باشند.
فاصله زایش مطلوب در بیشتر گاوداری ها 12تا 13 ماه می باشدعلت این امر :
1. زیرا دوره آبستنی گاو کمی بیش از 9 ماه (283 - 278 روز) طول می کشد و رحم برای برگشت به حالت طبیعی حداقل به 45 تا 50 روز زمان نیاز دارد .
2. علت دیگر این امر ، داشتن حداکثر تلیسه های جایگزین برای گله است .
دستگاه تناسلی گاو ماده
وظایف دستگاه تناسلی عبارتند از:
- تولید سلول های جنسی
- فراهم نمودن محلی برای رشد تخم بارورشده
- تولید هورمون های استروئیدی
قسمت های مختلف دستگاه
1. تخمدان ها
2.اینفاندیبولوم
3. لوله رحم
4. رحم
5. گردن رحم
6. واژن
7. دهلیز مهبل
8. فرج
هورمون ها
هورمون هایی که در تولیدمثل دخیل اند اغلب از هیپوفیز ، تخمدان و اعضای آن و رحم تولید می شوند .
فولیکول در حال رشد ، ترکیبات استروژنی (استرادیول) تولید می کند . اعمال استرادیول عبارتند از :
- تحریک رشد و حرکات اندام جنسی
- مسئول بروز صفات ثانویه جنسی (از قبیل غدد پستان)
- تولید کننده علائم فحلی
از جسم زرد نیز پروژسترون ترشح می شود که اعمال آن عبارتند از :
- متوقف ساختن علائم فحلی
- آماده سازی لایه داخلی رحم برای استقراریا کاشتن جنین
- حفظ لایه داخلی رحم در جریان آبستنی
از غده هیپوفیز قدامی نیز LH و FSH ترشح می شوند :
- LH باعث تخمک ریزی ، نمو جسم زرد و شروع تولید پروژسترون می شود .
- FSH مسئول رشد فولیکول و تولید استروژن از فولیکول است .
از رحم پروستاگلندین ها ترشح می شوند که باعث تحلیل رفتن سلول های لوتئینی جسم زرد در پایان چرخه فحلی یا آبستنی می شود .
از هیپوفیز خلفی اکسی توسین تولید می شود که موجب انقباض دیواره رحم برای خروج گوساله در هنگام زایمان و نیز باعث انقباض سلول های میواپی تلیوم در زمان خروج شیر می شود .
تخمدان ریلاکسین را در اواخر دوره آبستنی تولید می کند که مسئول انبساط رحم و گردن رحم و آماده شدن آنها برای زایمان است .
سیکل فحلی
سیکل فحلی گاو بعد از بلوغ آغاز می گردد و جز در موقع آبستنی هر 21 روز یک بار اتفاق می افتد .
هرسیکل به چهار مرحله پرواستروس ، استروس ، مت استروس و دی استروس تقسیم شده است :
وقایعی که در طی پرواستروس و استروس اتفاق می افتند:
- رشد فولیکول ، افزایش ترشح FSH و متعاقب آن افزایش ترشح استروژن
- افزایش میزان استروژن باعث بروز علائم رفتاری فحلی از قبیل : پریدن روی گاوهای دیگر یا اجازه دادن به گاوهای دیگر جهت سوار شدن و افزایش فعالیت کلی گاو می شود .
- طول دوره فحلی 17 ساعت است .
- اوج گیری ناگهانی آزادسازی LH در حدود 10 الی 14 ساعت بعد از فحلی موجب تخمک ریزی می شود .
مت استروس
- یک دوره سه ، چهار روزه است که با رشد جسم زرد و ترشح پروژسترون همراه است .
- ترشح پروژسترون باعث آماده شدن دیواره های رحم یرای پذیرش رحم و جلوگیری از علائم فحلی می شود .
- در صورت عدم آبستنی ، تحلیل جسم زرد را خواهیم داشت .
دی استروس
- دوره مابین مت استروس و آغاز تحلیل جسم زرد است .
- با تحلیل جسم زرد و انتقال پروستاگلندین ها به آن ، ترشح پروژسترون کاهش می یابد .
آبستنی
- از زمان باروری تخم تا تولد گوساله دوره آبستنی نام دارد که میانگین آن برای تمام نژادها 283 روز است .
- جفت گیری در انتهای دوره فحلی درصد آبستنی را افزایش می دهد.
- گاوهایی را که که بعد از ظهر فحل می شوند معمولا صبح روز بعد و آنهایی که صبح فحل می شوند بعد از ظهر همان روز تلقیح می کنند.
- عمل لقاح در آپولا صورت می گیرد .
- عمر اسپرماتوزوئیدها دردستگاه تناسلی ماده 24 ساعت است .
- سلول تخم طی سه روز به شاخ رحم انتقال یافته و غشاهای رحم و جنین رشد می کنند .
- تولید پروژسترون جهت تداوم آبستنی الزامی است .
- چنانچه آبستنی در همان ابتدا قطع شود اصطلاح مرگ زود رس و اگر در اواخر آبستنی باشد آن را سقوط می نامند .
- طولانی ترین دوره آبستنی در براون سوئیس و کوتاهترین آن مربوط به ایرشایر است .
اعضای تناسلی نر
الف) قسمتهای خارجی :
1- بیضه ها : دو عدد هستند کار آنها ترشح هورمون و تولید اسپرماتوزوئید است و شامل بخش های زیر است :
1-1 اسکروتوم
2-1- دارتوس
3-1- غشاء مهبلی
4-1- غشاءآلبوژینه
5-1-لوله های منی ساز
6-1-سلول های بینابینی
7-1- شبکه وسط بیضه
8-1- مجاری برنده
2-اپیدیدیم
3- کانال دفران
4- ماهیچه کرماستر
5- بندبیضه
ب) قسمتهای داخلی :
1- غددوزیکول سمینال
2- پروستات
3- غدد کوپر
4- قضیب یا آلت تناسلی
کسب بازده بالای جنسی
از آنجا که هدف گاوداری ها فاصله زایش 12 تا 13 ماهه است ، چهار عامل عمده که در این موضوع مؤثرند عبارتند از :
1- تنظیم برنامه اولین جفت گیری بعد از زایش
2- درصد گاوهای فحل یابی شده
3- میزان آبستنی
4- بیماری های مربوط به تولیدمثل
1- تنظیم برنامه اولین جفتگیری :
- بعد از زایش جهت برگشت رحم به حالت عادی و دست یلبی به درصد آبستنی بالا حداقل 45 روز لازم است .
- از 15 تا 45 روز بعد از زایش نیز برای تمام گاوها معاینه منظم دستگاه تناسلی توصیه می شود .
2- درصد گاوهای فحل یابی شده :
- یکی از مسائل عمده در گله هایی که رکورد تولیدمثلی ضعیف دارند ، درصد گاوهایی است که فحل شده اند اما فحل یابی نشده اند .
- افزایش میزان فحل یابی ، فاصله زایش ها و تعداد روزهای باز را کاهش می دهد .
علائم فیزیکی فحلی :
- افزایش فعالیت - عصبی و ناآرام بودن
- سوارشدن بر گاوهای دیگر - ژولیده شدن موهای دم گاو
- تورم لبه های فرج - خروج مایع شفاف از فرج
- لگدزدن و پس زدن گاوهای دیگر
تشخیص فحلی :
- استفاده از جدول پیش بینی فحلی
- استفاده از ابزارهایی مانند فحل یاب حساس به فشار و قدم شمار
- استفاده از حیوانات فحل یاب
- در نظر گرفتن دو موقع دیگر غیر از زمان خوراک دادن و دوشیدن توسط گاودار جهت شناسایی گاوها .
3- درصد آبستنی :
در اغلب گاوداری ها ، درصد آبستنی با اولین تلقیح بین 50 – 60 درصد است .
- عواملی که درصد آبستنی را تحت تاثیر قرار می دهند شامل :
1- عوامل فیزیولوژیک : (تولیدشیر ، سن ، مشکلات قبلی تولید مثل ، عاری بودن از بیماری ها)
2- محیط : (درجه حرارت بالا در زمان جفت گیری)
3- نوع مدیریت : (تنظیم برنامه جفت گیری نسبت به زمان تخمک ریزی)
- کارایی فرد مأمور تلقیح - زمان انجام تلقیح
- از مهم ترین روش های تشخیص آبستنی لمس شاخ های رحم از رکتوم و اندازه گیری پروژسترون شیر می باشند .
4- بیماری های مربوط به تولید مثل :
الف) بروسلوز :
- از بیماری های مشترک بین انسان و دام است که در انسان به تب مالت یا تب نوسان مشهور است .
- عامل آن بروسلا آبورتوس بوده و مشخص ترین علامت آن سقط جنین از پنجمین ماه آبستنی است .
- از عوارض آن عفونت رحم ، جفت ماندگی و نازایی (درصورت شدید بودن عفونت رحم) می باشد .
- رایج ترین شکل انتقال باکتری ، بلعیدن از طریق ترشحات دستگاه تولیدمثل می باشد .
- جهت پیشگیری ، واکسیناسیون گوساله ها با واکسن S19 در 3 تا 6 ماهگی
ب) ویبریوز :
- یک بیماری مقاربتی است که عامل آن ویبریوفتوس فنرالیس است .
- عامل بیماری باعث اختلال در جریان خون به کوتیلدونرهای غشاهای جنینی می شود و منجر به سقط جنین در دومین یا سومین ماه آبستنی می شود .
- علایم رایج بیماری بروز چرخه های فحلی نامنظم و طولانی و جفت گیری های ممتد است .
- بهترین روش پیشگیری استفاده از تلقیح مصنوعی است .
ج ) لپتوسپیروز :
- عامل بیماری چندین سروتیپ از باکتری لپتوسپیرا می باشد .
- عامل بیماری تمایل به تجمع در کلیه ها داشته و از طریق ادرار و بلعیدن آن توسط دام های غیر آلوده انتشار می یابد .
- رایج ترین روش تشخیص ، آزمایش آگلوتیناسیون سرم خون است .
- واکسیناسیون هر ساله با رعایت فاصله 6 ماهه در گله های مسئله دار توصیه می شود .
د) لیستریوز :
- عامل بیماری لیستریاسیتوژنز بوده که به مغز و بافت های پوشاننده مغز هجوم می برد .
- در دام رایج نیست ولی در صورت شیوع بین چهارمین تا هفتمین ماه آبستنی باعث سقط جنین می شود .
و) اسهال ویروسی گاوی :
عامل بیماری ویروس است .
- علائم بیماری شامل : زخم شدن دستگاه گوارشاز دهان تا مقعد ، افزایش درجه حرارت بدن و اسهال است .
- شیوع بیماری در دام های 8 تا 18 ماهه بیشتر است و منجر به مرگ می شود .
- بهترین روش کنترل بیماری واکسیناسیون با واکسن تخفیف حدت یافته است .
ﻫ) زبان آبی :
- عامل آن ویروس بوده که در گوسفند شایع است .
- علائم آن در گاو شامل زخم های دهان و پا همراه با سقط جنین و مرده زایی .
- واکسیناسیون با واکسن زنده تخفیف حدت یافته توصیه می شود .
ی) تورم عفونی بینی و نای گاو ها :
- عامل بیماری ویروس بوده که دستگاه تنفسی را مورد هجوم قرار می دهد . این ویروس 5 عارضه ایجاد می کند .
- رایج ترین عارضه این ویروس ، عفونت قسمت فوقانی دستگاه تنفس است که به بینی قرمز معروف است که با خس خس کردن ، ترشحات بینی و تب همراه است .
- اسهال علامت رایج فرم گوارشی است
- اختلال دیگر تورم کورکی فرج و مهبل است که با ترشح چرک همراه بوده و بر روی نوک اندام جنسی گاو نر نیز کورک ایجاد شده که مانع جفت گیری می شود .
- جفت ماندگی از عوارض شایع بیماری است .
- از روش های مؤثر پیشگیری از بیماری واکسیناسیون با واکسن زنده تخفیف حدت یافته است .
سایر مشکلات مربوط به تولید مثل :
در این زمینه می توان به جفت ماندگی ، سخت زایی ، چرخه های نامنظم فحلی ، عدم فحلی ، فحلی مخفی ، تورم رحم ، تورم اندومتریوم و سقط جنین اشاره کرد .
-اقداماتی که در این زمینه می توان انجام داد :
1- داشتن برنامه بهداشتی عالی
2- اجرای برنامه کنترل بیماری با همکاری دامپزشک
3- اعمال روش های مدیریتی مناسب و اطمینان یافتن از مطلوبیت برنامه غذایی .
تذکر : کمبود برخی ویتامین ها و مواد معدنی مثل A ، D ، E، سلنیوم ، فسفر ، ید ، مس ، منگنز و کمبود پروتئین و مصرف زیاد ید و پتاسیم باعث عملکرد ضعیف تولیدمثل می شوند .
در اغلب گاوداری ها به منظور تولید اقتصادی شیر ضروری است که تولیدمثل با بازدهی بالایی صورت گیرد .
معیارهای اندازه گیری بازده تولیدمثل شامل:
- تعداد تلقیح به ازای هر آبستنی
- میزان آبستنی با اولین تلقیح
- تعداد روزهای باز
- فاصله زایش ها می باشند.
فاصله زایش مطلوب در بیشتر گاوداری ها 12تا 13 ماه می باشدعلت این امر :
1. زیرا دوره آبستنی گاو کمی بیش از 9 ماه (283 - 278 روز) طول می کشد و رحم برای برگشت به حالت طبیعی حداقل به 45 تا 50 روز زمان نیاز دارد .
2. علت دیگر این امر ، داشتن حداکثر تلیسه های جایگزین برای گله است .
دستگاه تناسلی گاو ماده
وظایف دستگاه تناسلی عبارتند از:
- تولید سلول های جنسی
- فراهم نمودن محلی برای رشد تخم بارورشده
- تولید هورمون های استروئیدی
قسمت های مختلف دستگاه
1. تخمدان ها
2.اینفاندیبولوم
3. لوله رحم
4. رحم
5. گردن رحم
6. واژن
7. دهلیز مهبل
8. فرج
هورمون ها
هورمون هایی که در تولیدمثل دخیل اند اغلب از هیپوفیز ، تخمدان و اعضای آن و رحم تولید می شوند .
فولیکول در حال رشد ، ترکیبات استروژنی (استرادیول) تولید می کند . اعمال استرادیول عبارتند از :
- تحریک رشد و حرکات اندام جنسی
- مسئول بروز صفات ثانویه جنسی (از قبیل غدد پستان)
- تولید کننده علائم فحلی
از جسم زرد نیز پروژسترون ترشح می شود که اعمال آن عبارتند از :
- متوقف ساختن علائم فحلی
- آماده سازی لایه داخلی رحم برای استقراریا کاشتن جنین
- حفظ لایه داخلی رحم در جریان آبستنی
از غده هیپوفیز قدامی نیز LH و FSH ترشح می شوند :
- LH باعث تخمک ریزی ، نمو جسم زرد و شروع تولید پروژسترون می شود .
- FSH مسئول رشد فولیکول و تولید استروژن از فولیکول است .
از رحم پروستاگلندین ها ترشح می شوند که باعث تحلیل رفتن سلول های لوتئینی جسم زرد در پایان چرخه فحلی یا آبستنی می شود .
از هیپوفیز خلفی اکسی توسین تولید می شود که موجب انقباض دیواره رحم برای خروج گوساله در هنگام زایمان و نیز باعث انقباض سلول های میواپی تلیوم در زمان خروج شیر می شود .
تخمدان ریلاکسین را در اواخر دوره آبستنی تولید می کند که مسئول انبساط رحم و گردن رحم و آماده شدن آنها برای زایمان است .
سیکل فحلی
سیکل فحلی گاو بعد از بلوغ آغاز می گردد و جز در موقع آبستنی هر 21 روز یک بار اتفاق می افتد .
هرسیکل به چهار مرحله پرواستروس ، استروس ، مت استروس و دی استروس تقسیم شده است :
وقایعی که در طی پرواستروس و استروس اتفاق می افتند:
- رشد فولیکول ، افزایش ترشح FSH و متعاقب آن افزایش ترشح استروژن
- افزایش میزان استروژن باعث بروز علائم رفتاری فحلی از قبیل : پریدن روی گاوهای دیگر یا اجازه دادن به گاوهای دیگر جهت سوار شدن و افزایش فعالیت کلی گاو می شود .
- طول دوره فحلی 17 ساعت است .
- اوج گیری ناگهانی آزادسازی LH در حدود 10 الی 14 ساعت بعد از فحلی موجب تخمک ریزی می شود .
مت استروس
- یک دوره سه ، چهار روزه است که با رشد جسم زرد و ترشح پروژسترون همراه است .
- ترشح پروژسترون باعث آماده شدن دیواره های رحم یرای پذیرش رحم و جلوگیری از علائم فحلی می شود .
- در صورت عدم آبستنی ، تحلیل جسم زرد را خواهیم داشت .
دی استروس
- دوره مابین مت استروس و آغاز تحلیل جسم زرد است .
- با تحلیل جسم زرد و انتقال پروستاگلندین ها به آن ، ترشح پروژسترون کاهش می یابد .
آبستنی
- از زمان باروری تخم تا تولد گوساله دوره آبستنی نام دارد که میانگین آن برای تمام نژادها 283 روز است .
- جفت گیری در انتهای دوره فحلی درصد آبستنی را افزایش می دهد.
- گاوهایی را که که بعد از ظهر فحل می شوند معمولا صبح روز بعد و آنهایی که صبح فحل می شوند بعد از ظهر همان روز تلقیح می کنند.
- عمل لقاح در آپولا صورت می گیرد .
- عمر اسپرماتوزوئیدها دردستگاه تناسلی ماده 24 ساعت است .
- سلول تخم طی سه روز به شاخ رحم انتقال یافته و غشاهای رحم و جنین رشد می کنند .
- تولید پروژسترون جهت تداوم آبستنی الزامی است .
- چنانچه آبستنی در همان ابتدا قطع شود اصطلاح مرگ زود رس و اگر در اواخر آبستنی باشد آن را سقوط می نامند .
- طولانی ترین دوره آبستنی در براون سوئیس و کوتاهترین آن مربوط به ایرشایر است .
اعضای تناسلی نر
الف) قسمتهای خارجی :
1- بیضه ها : دو عدد هستند کار آنها ترشح هورمون و تولید اسپرماتوزوئید است و شامل بخش های زیر است :
1-1 اسکروتوم
2-1- دارتوس
3-1- غشاء مهبلی
4-1- غشاءآلبوژینه
5-1-لوله های منی ساز
6-1-سلول های بینابینی
7-1- شبکه وسط بیضه
8-1- مجاری برنده
2-اپیدیدیم
3- کانال دفران
4- ماهیچه کرماستر
5- بندبیضه
ب) قسمتهای داخلی :
1- غددوزیکول سمینال
2- پروستات
3- غدد کوپر
4- قضیب یا آلت تناسلی
کسب بازده بالای جنسی
از آنجا که هدف گاوداری ها فاصله زایش 12 تا 13 ماهه است ، چهار عامل عمده که در این موضوع مؤثرند عبارتند از :
1- تنظیم برنامه اولین جفت گیری بعد از زایش
2- درصد گاوهای فحل یابی شده
3- میزان آبستنی
4- بیماری های مربوط به تولیدمثل
1- تنظیم برنامه اولین جفتگیری :
- بعد از زایش جهت برگشت رحم به حالت عادی و دست یلبی به درصد آبستنی بالا حداقل 45 روز لازم است .
- از 15 تا 45 روز بعد از زایش نیز برای تمام گاوها معاینه منظم دستگاه تناسلی توصیه می شود .
2- درصد گاوهای فحل یابی شده :
- یکی از مسائل عمده در گله هایی که رکورد تولیدمثلی ضعیف دارند ، درصد گاوهایی است که فحل شده اند اما فحل یابی نشده اند .
- افزایش میزان فحل یابی ، فاصله زایش ها و تعداد روزهای باز را کاهش می دهد .
علائم فیزیکی فحلی :
- افزایش فعالیت - عصبی و ناآرام بودن
- سوارشدن بر گاوهای دیگر - ژولیده شدن موهای دم گاو
- تورم لبه های فرج - خروج مایع شفاف از فرج
- لگدزدن و پس زدن گاوهای دیگر
تشخیص فحلی :
- استفاده از جدول پیش بینی فحلی
- استفاده از ابزارهایی مانند فحل یاب حساس به فشار و قدم شمار
- استفاده از حیوانات فحل یاب
- در نظر گرفتن دو موقع دیگر غیر از زمان خوراک دادن و دوشیدن توسط گاودار جهت شناسایی گاوها .
3- درصد آبستنی :
در اغلب گاوداری ها ، درصد آبستنی با اولین تلقیح بین 50 – 60 درصد است .
- عواملی که درصد آبستنی را تحت تاثیر قرار می دهند شامل :
1- عوامل فیزیولوژیک : (تولیدشیر ، سن ، مشکلات قبلی تولید مثل ، عاری بودن از بیماری ها)
2- محیط : (درجه حرارت بالا در زمان جفت گیری)
3- نوع مدیریت : (تنظیم برنامه جفت گیری نسبت به زمان تخمک ریزی)
- کارایی فرد مأمور تلقیح - زمان انجام تلقیح
- از مهم ترین روش های تشخیص آبستنی لمس شاخ های رحم از رکتوم و اندازه گیری پروژسترون شیر می باشند .
4- بیماری های مربوط به تولید مثل :
الف) بروسلوز :
- از بیماری های مشترک بین انسان و دام است که در انسان به تب مالت یا تب نوسان مشهور است .
- عامل آن بروسلا آبورتوس بوده و مشخص ترین علامت آن سقط جنین از پنجمین ماه آبستنی است .
- از عوارض آن عفونت رحم ، جفت ماندگی و نازایی (درصورت شدید بودن عفونت رحم) می باشد .
- رایج ترین شکل انتقال باکتری ، بلعیدن از طریق ترشحات دستگاه تولیدمثل می باشد .
- جهت پیشگیری ، واکسیناسیون گوساله ها با واکسن S19 در 3 تا 6 ماهگی
ب) ویبریوز :
- یک بیماری مقاربتی است که عامل آن ویبریوفتوس فنرالیس است .
- عامل بیماری باعث اختلال در جریان خون به کوتیلدونرهای غشاهای جنینی می شود و منجر به سقط جنین در دومین یا سومین ماه آبستنی می شود .
- علایم رایج بیماری بروز چرخه های فحلی نامنظم و طولانی و جفت گیری های ممتد است .
- بهترین روش پیشگیری استفاده از تلقیح مصنوعی است .
ج ) لپتوسپیروز :
- عامل بیماری چندین سروتیپ از باکتری لپتوسپیرا می باشد .
- عامل بیماری تمایل به تجمع در کلیه ها داشته و از طریق ادرار و بلعیدن آن توسط دام های غیر آلوده انتشار می یابد .
- رایج ترین روش تشخیص ، آزمایش آگلوتیناسیون سرم خون است .
- واکسیناسیون هر ساله با رعایت فاصله 6 ماهه در گله های مسئله دار توصیه می شود .
د) لیستریوز :
- عامل بیماری لیستریاسیتوژنز بوده که به مغز و بافت های پوشاننده مغز هجوم می برد .
- در دام رایج نیست ولی در صورت شیوع بین چهارمین تا هفتمین ماه آبستنی باعث سقط جنین می شود .
و) اسهال ویروسی گاوی :
عامل بیماری ویروس است .
- علائم بیماری شامل : زخم شدن دستگاه گوارشاز دهان تا مقعد ، افزایش درجه حرارت بدن و اسهال است .
- شیوع بیماری در دام های 8 تا 18 ماهه بیشتر است و منجر به مرگ می شود .
- بهترین روش کنترل بیماری واکسیناسیون با واکسن تخفیف حدت یافته است .
ﻫ) زبان آبی :
- عامل آن ویروس بوده که در گوسفند شایع است .
- علائم آن در گاو شامل زخم های دهان و پا همراه با سقط جنین و مرده زایی .
- واکسیناسیون با واکسن زنده تخفیف حدت یافته توصیه می شود .
ی) تورم عفونی بینی و نای گاو ها :
- عامل بیماری ویروس بوده که دستگاه تنفسی را مورد هجوم قرار می دهد . این ویروس 5 عارضه ایجاد می کند .
- رایج ترین عارضه این ویروس ، عفونت قسمت فوقانی دستگاه تنفس است که به بینی قرمز معروف است که با خس خس کردن ، ترشحات بینی و تب همراه است .
- اسهال علامت رایج فرم گوارشی است
- اختلال دیگر تورم کورکی فرج و مهبل است که با ترشح چرک همراه بوده و بر روی نوک اندام جنسی گاو نر نیز کورک ایجاد شده که مانع جفت گیری می شود .
- جفت ماندگی از عوارض شایع بیماری است .
- از روش های مؤثر پیشگیری از بیماری واکسیناسیون با واکسن زنده تخفیف حدت یافته است .
سایر مشکلات مربوط به تولید مثل :
در این زمینه می توان به جفت ماندگی ، سخت زایی ، چرخه های نامنظم فحلی ، عدم فحلی ، فحلی مخفی ، تورم رحم ، تورم اندومتریوم و سقط جنین اشاره کرد .
-اقداماتی که در این زمینه می توان انجام داد :
1- داشتن برنامه بهداشتی عالی
2- اجرای برنامه کنترل بیماری با همکاری دامپزشک
3- اعمال روش های مدیریتی مناسب و اطمینان یافتن از مطلوبیت برنامه غذایی .
تذکر : کمبود برخی ویتامین ها و مواد معدنی مثل A ، D ، E، سلنیوم ، فسفر ، ید ، مس ، منگنز و کمبود پروتئین و مصرف زیاد ید و پتاسیم باعث عملکرد ضعیف تولیدمثل می شوند .
