کاربرد مصالح ساختمانی جدید و نقش آن در بهبود عملکرد و کاهش هزینه ها

ساختمانهای مرغداری بایستی به طریقی ساخته شوند که در زمستان گرم و در تابستان خنک باشد. رعایت اصول صحیح ساختمان و عایق بندی سقف و دیوارها و وجود دستگاه های تهویه مناسب از تراکم رطوبت جلوگیری می کند و مانع مرطوب شدن بستر شده به ترتیب از شیوع بیماری های انگلی از جمله کوکسیدوز جلوگیری به عمل می آورد.

ملاحظات فنی و اقتصادی در احداث سالن های نوین مرغداری:
در چند دهه اخیر پیشرفت های قابل ملاحظه ای درعملکرد طیور، به ویژه جوجه های گوشتی صورت گرفته است که این امر ناشی از بهبود عوامل مدیریتی، تغذیه ای، ژنتیکی، بهداشتی و به کارگیری فن آوری در صنعت طیور می باشد. جهت دستیابی به حداکثر توان ژنتیکی سویه های امروزی باید با نگاهی تازه و متفاوت به صنعت طیور نگریست. زمانی می توان به بیشترین عملکرد و بازده دست یافت که بتوان تمام نیازهای پرنده را به طور دقیق تامین نمود. یکی از موارد مهم تاثیر گذار بر تولید و بازده مجتمع های پرورش طیور، تاسیسات و تجهیزات می باشد. افزایش روز افزون هزینه های نیروی انسانی و انرژی، اهمیت استفاده از تاسیسات و تجهیزات نوین را چندین برابر نموده است.
مهم ترین تفاوت سرمایه گذاری صنعت طیور با سایر بخش های کشاورزی هزینه بالای تاسیسات و تجهیزات آن می باشد. طی 50 سال گذشته دستیابی به اندازه مناسب سالن های مرغداری از لحاظ اقتصادی، مهم ترین بحث تولیدکنندگان و سازندگان سالن های طیور بوده است. بررسی تاریخ صنعت مرغداری نشان می دهد، همیشه مرغدارانی که سالن های بزرگ داشته اند جزء موفق ترین افراد صنعت بوده اند. واقعیت این است که با افزایش ابعاد سالن ها، هزینه تولید به ازاء هر متر مربع کاهش می یابد. امروزه اغلب سالن های مرغداری مدرن به طول 150 متر و عرض بین 12 تا 18 متر ساخته می شوند. اگر چه سالن هایی با ابعاد 180 در 21 متر نیز ساخته شده اند.
هر چند سالن های بزرگ موجب افزایش بازده و کاهش هزینه تولید می شوند، با این حال استفاده از آنها بستگی به عواملی همچون به کارگیری تجهیزات پیشرفته جهت فراهم نمودن نیازهای مرغ، ملاحظات کارشناسی و مهندسی هنگام ساخت سالن ها، سیستم های گرمایشی و تهویه مورد استفاده و امکان مدیریت این سالن ها دارد. هزینه ساخت خود سالن تنها بخشی از کل هزینه است و سایر هزینه های مربوطه نیز از اهمیت زیادی برخوردارند. جهت مشخص شدن این موضوع بهتر است مقایسه ای را بین دو مزرعه انجام دهیم. یکی از مزرعه های دارای 6 سالن با مساحت هر سالن 1200 متر مربع و مزرعه دیگر دارای 4 سالن است که مساحت هر سالن 1800 متر مربع می باشد. برای مزرعه نخست به 6 سیستم کنترل و تجهیزات برق، آب و سوخت، 6 سیستم دانخوری و آبخوری و 6 سیلوی ذخیره دان، 6 تابلو کنترل به همراه حس گرها، 6 گروه هواکش جهت تهویه تونلی، 6 دستگاه باز و بسته نمودن ورودی های هوا و 6 سیستم خنک کننده تبخیری نیاز است. در صورتی که برای مزرعه دوم، 4 سری از موارد فوق مورد نیاز می باشد. نگته مهم این است که تعداد و میزان دستگاه ها و سیستم هایی که ذکر شد در سالن های بزرگتر در مقایسه با سالن های کوچک تر تفاوت چندانی ندارد و این یکی از دلایل احداث سالن های مدرن در ابعاد بزرگ می باشد. اگر سالن ها با فاصله و جدا از هم ساخته شوند هزینه جاده سازی برای آنها نیز قابل ملاحظه خواهد بود.

ملاحظات تهویه ای و گرمایشی:
یک مسئله مهم دیگر در زمینه احداث سالن های بزرگ تر توجه به سیستم تهویه و گرمایشی سالن ها می باشد. اکثر سالن هایی که در ایران به صورت تونلی ساخته می شوند دارای طول کمتر از 60 متر هستند تا در فصول سرد، دارای هوای یکنواختی باشند. با این وجود در این سالن ها نیز هنوز دمای سالن یکنواخت نیست، ضمن اینکه در محل ورود هوا یعنی ابتدای سالن معمولا هوای تمیز و در قسمت خروجی، هوای آلوده با گاز بالا وجود دارد. در این سیستم اختلاف دما در دو قسمت  سالن می تواند بیش از 5 درجه سانتی گراد باشد در حالی که در شرایط مطلوب این مقدار باید کمتر از 2 درجه باشد. در صورتی که طول سالن بیشتر از مقدار مذکور باشد شرایط وخیم تر می شود. البته همانطور که ذکر شد این مشکل اغلب در فصول سرد بوجود می آید. به عبارت دیگر سیستم های تونلی موجود در کشور فقط برای حداکثر تهویه (البته نه به طور کامل) مناسب می باشند و جهت تامین حداقل تهویه (MINIMUMVENTILATION) بایستی سیستم دیگری را بکار گرفت. بدین منظور در سالن های بزرگ از دریچه های ورود هوا (INLETS AIR) بر روی دیوار طولی در هوای سرد، سیستم تهویه تونلی از کار افتاده و هواکش های حداقل، به همراه دریچه های ورود هوا عمل تهویه را انجام می دهند. دریچه های ورود هوا بر اساس فشار استاتیک سالن کار می کنند و نیاز به فن آوری بالایی دارند.
در این سیستم با استفاده از ورودی های هوا و با تنظیم فشار منفی سالن، سرعت و مسیر جریان هوا در سالن قابل تنظیم است. به علت اینکه هوای ورودی با هوای گرم نزدیک سقف ترکیب می شود هوای گرم نزدیک سقف بر روی سر پرنده ها منتقل شده و در نتیجه در مصرف سوخت صرفه جویی می گردد. همینطور با افزایش دمای هوای ورودی قابلیت نگهداری رطوبت آن افزایش یافته و رطوبت نسبی هوا کاهش می یابد و بدین ترتیب موجب کاهش رطویت بستر می شود و هواکش های حداقل روی سقف یا دیوار طولی استفاده می شود لازم به یادآوری است که دمای هوای نزدیک سقف ممکن است بیش از 5 درجه گرمتر از هوای نزدیک کف سالن باشد بدین ترتیب مشکل تهویه در فصول سرد در سالن های بزرگ حل شده و در عین حال در مصرف سوخت نیز صرفه جویی شده است.
تردیدی وجود ندارد که سویه های گوشتی امروزی در مقایسه با قبل، به تنش گرمایی حساس تر شده اند و این امر به خاطر سرعت رشد بالای آنها ست. به دلیل مصرف خوراک و توده عضلانی و در نتیجه سوخت و ساز بیش تر، این جوجه ها حرارت بیش تری تولید می کنند. پایین بودن نسبت سطح به حجم بدن در جوجه های گوشتی امروزی امکان دفع حرارت تولیدی به محیط اطراف را با مشکل مواجه کرده است.
کاهش عملکرد و افزایش تلفات ناشی از تنش گرمایی در فصول گرم، به ویژه در شرایط آب و هوایی گرمسیر کشور ما امری اجتناب ناپذیر است. کاهش وزن بدن به میزان 200 گرم و افزایش ضریب تبدیل به میزان 2تا3 درصد در فصول گرم نسبت به سایر فصول دور از انتظار نیست.
اگر چه راه های مختلفی همچون تغییر روش های خوراک دهی، دستکاری جیره، استفاده از مواد افزودنی به خوراک و آب آشامیدنی و... جهت کاهش اثر تنش گرمایی وجود دارد با این حال اکثر این روش ها با کاهش عملکرد همراه هستند.
یکی از راه های موثر جهت کاهش تنش گرمایی استفاده از سیستم تهویه و خنک کننده مناسب می باشد. سیستم های تهویه تونلی امروزی قادر به کاهش دمای سالن به میزان 8 تا 20 در جه سانتی گراد می باشند.
امروزه بیش از 80 درصد سالن های جدید که در کشورهای پیشرفته ساخته می شوند دارای تهویه تونلی هستند. تاثیر سیستم تونلی بر عملکرد پرندگان به دلیل کنترل بهتر شرایط محیطی ( از قبیل نور و ... )، ایجاد هوای یکنواخت در سر تا سر سالن و افزایش سرعت جریان هوا قابل توجیه است (جدول 1).

سیستم خنک کننده تبخیری (پد یا مه پاش) بسته به رطوبت محیط و کارکرد صحیح می تواند به میزان 3 تا 10 درجه سانتی گراد دمای سالن را پایین بیاورد و پرنده را خنک کند. به علاوه در صورتی که تهویه تونلی به طور صحیحی طراحی شود می تواند جریان هوایی با سرعت 2/5 تا 3 متر در ثانیه ایجاد نماید و این جریان هوا می تواند به میزان 5 تا 10 درجه سانتی گراد پرنده را خنک نماید، بدون اینکه دمای دماسنج پایین بیاید (دمای موثر یا EFFECTIVE TEMPERATURE)
برای تنظیم سرعت جریان هوا سه راه وجود دارد:
1-از طریق تعداد هواکش
2-از طریق میزان هوای ورودی
3-سطح مقطع سالن

جلب این که برای ایجاد جریان هوای بالا (2/5 M/S) تعداد هواکش مورد نیاز برای یک سالن با طول 60 متر در مقایسه با سالنی به طول 100 متر به یک اندازه است لذا در صورت کاهش طول سالن و برای داشتن سرعت جریان هوای یکسان (در مثال ذکر شده) به دو برابر هواکش و دو برابر پدسلولزی نیاز است... یعنی هزینه مضاعف!

ملاحظات مهندسی در ساخت سالن ها:
به طور معمول سالن های بزرگ تر جهت احداث به طراحی، محاسبات و کارشناسی بیشتر نیاز دارند. برای این سالن ها باید شرایط جغرافیایی، آب و هوایی، جهت باد و... توجه بیشتری نمود. برای طراحی و ساخت اینگونه سالن ها افراد طراح و ناظر باید تخصص و صلاحیت مهندسی ساخت سالن ها را داشته باشند و به تمام جزئیات ساختمان سازی احاطه داشته و به جزئیات مرتبط با سالن های مرغداری هم تسلط کافی داشته باشند. حال آن که اغلب در گذشته این گونه موارد رعایت نشده است. حتی اگر طرح و نقشه مناسبی برای سالن ارائه شود ولی نظارت کافی صورت نگیرد مشکل همچنان پابر جاست. پی ریزی ساختمان، ستون ها، محاسبه فشار وارده به سقف، ضخامت دیوار سقف و کف، جهت قرار گرفتن سالن ها، ابعاد سالن، ارتفاع دیوارها، شیب سقف، طریق اتصال دیوار به سقف، چگونگی لیجاد سقف کاذب، مواد مورد استفاده برای ساخت و عایق بندی و جلوگیری از تعریق یا ایجاد شبنم، برخی از موارد مهمی است که در هنگام ساخت سالن ها باید مدنظر قرار گیرد.
به دلیل بالا بودن هزینه نیروی انسانی استفاده از فن آوری و اتوماسیون (AUTOMATION) در مرغداری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است، استفاده از بخاری های خودکار، سیستم تهویه خودکار، استفاده از دانخوری ها و آبخوری های خودکار بجای استفاده از کله قندی وسینی دانخوری از روز اول پرورش جوجه معمول شده است.
در مرغداری نوین استفاده از کارگر روز به روز کاهش یافته و در مقابل نقش تکنسین های آموزش دیده پررنگ تر خاوهد شد (در یک سالن گوشتی امروزی به ازاء هر 1000 جوجه گوشتی به طور میانگین تنها به 4 تا 6 دقیقه کار روزانه نیاز است!).
هزینه سوخت، معضل صنعت مرغداری در سال های آتی خواهد بود. بخش زیادی از سوخت مصرفی مرغداری ها را می توان از طریق عایق بندی مناسب سالن ها و استفاده از سیستم های تهویه و گرمایشی نوین کا هش داد.
در آینده نقش مدیریت در تعیین سود یا زیان مرغداری به طور روز افزون پررنگ تر خواهد شد.