امروزه فراورده‌های فرعی کشاورزی و صنایع غذایی و به ویژه تفاله‌ها یا کنجاله‌های حاصل از صنایع روغن کشی دانه‌های روغنی مانند سویا، پنبه دانه، کلزا و... نقش بسیار مهمی در تغذیه دام ایفا می‌کنند که بیشتر به جایگاه بسیار مهم آن‌ها در فرمول کنسانتره‌ها و خوراک دام برمی گردد.
با توجه به حجم تولید و مصرف در کل صنعت دام جهان و ایران (به تنهایی حدوداً ۳۸ درصد از کل تولید کنجاله‌ها در جهان)، کنجاله سویا را می‌توان در حال حاضر مهم‌ترین نهاده اصلی پروتئینی کنسانتره و خوراک کاملاً مخلوط دام (TMR)، به ویژه در پرورش صنعتی دام شیرده و پرواری به حساب آورد. در ادامه این مطلب مختصر تلاش می‌شود که توصیفی از مهم‌ترین موارد مرتبط با این نهاده دامی ارائه شود.
ارزش غذایی کنجاله سویا
سویا که یک دانه روغنی بسیار مهم در صنعت تولید روغن‌ها (به خصوص روغن‌های خوراکی انسانی و دامی) است، یکی از هم خانواده‌های بقولات مانند لوبیا‌ها است که تحت عنوان لوبیای سویا نیز (Soybean) در سایر زبان‌ها شناخته می‌شود. دانه کامل این محصول از لحاظ مواد مغذی بسیار مهمی مانند ویتامین‌های محلول در چربی (به خصوص ویتامین E و D)، بخشی از سایر ویتامین‌ها و البته پروتئین و انرژی (منبع مناسب روغن) یک ماده خوراکی با ارزش بالا است.
ویژگی‌های باارزش این دانه روغنی باعث شده که علاوه بر استفاده در تغذیه انسان (دانه کامل و آجیل، روغن و سس سویا و...) و تغذیه دام (دانه کامل فراوری شده یا کنجاله حاصل از روغن کشی) حتی در سایر صنایع نیز کاربرد بالایی داشته باشد. اگر تنها ارزش تغذیه‌ای کنجاله سویا در تغذیه دام در نظر گرفته شود، این نهاده به نوعی معیار اصلی یک منبع پروتئینی در خوراک دام است که سایر منابع با آن مقایسه می‌شوند.
خوش خوراکی بالا، توازن مناسب اسید‌های آمینه (به ویژه اسیدآمینه لیزین) در آن، قابلیت هضم بالا و محتوای فیبر پایین در آن باعث شده که چنین جایگاهی را به دست آورد. چالش وجود برخی مواد ضد تغذیه‌ای در دانه خام سویا (به ویژه ممانعت کننده‌های هضم پروتئین خوراک مانند آنتی تریپسین و آنتی کیموتریپسین) نیز در کنجاله سویا به خاطر فراوری صورت گرفته طی روغن کشی و مراحل بعدی، معمولاً بروز نمی‌یابد. البته چالش‌هایی مانند محتوای نسبتاً پایین اسید‌های آمینه متیونین و سیستین نیز در آن مطرح است که در دام‌ها به دلیل تولید پروتئین میکروبی توسط جمعیت میکروارگانیسم‌های دستگاه گوارش دام‌ها معمولاً نسبت به طیور تأثیر خاصی ندارد.
افزایش وزن و سرعت رشد
با توجه به محتوای مناسب اسید‌های آمینه و محتوای بالای پروتئین خام (حدوداً از ۴۲ تا ۴۶ درصد بسته به عوامل مختلف)، نقش مهم کنجاله سویا در رشد بهینه دام کاملاً قابل پیش بینی است. تأمین میزان کافی پروتئین و ترکیب مناسب اسید‌های آمینه یک عامل اساسی و الزامی در رشد عضلانی و افزایش وزن دام است. به ویژه امروزه که پتانسیل ژنتیکی رشد دام‌ها بسیار نسبت به قبل افزایش یافته است، نگرانی مداومی در مورد عقب ماندن جیره‌ها از تأمین مواد مغذی مورد نیاز برای این رشد سریع و تولید بالای دام‌ها (تولید وزن یا تولید شیر) وجود دارد.
به ویژه در مورد تأمین انرژی و پروتئین این نگرانی بارز است و کنجاله سویا یا سویای کامل فراوری شده (اصطلاحاً فول فت سویا) روز به روز اهمیت بیشتری در این زمینه یافته اند. امروزه در مورد برخی از گروه‌های دام‌ها مانند گاو‌های شیرده اصطلاحاً سوپر تولید یا دام‌های پرواری دارای پتانسیل رشد بالا، تأمین پروتئین کافی برای دستگاه گوارش و میکروارگانیسم‌های آن (پروتئین حقیقی و نیتروژن غیرپروتئینی و پروتئین عبوری) اهمیت ویژه‌ای دارد. کنجاله سویا و دانه سویای فراوری شده (سویای فول فت عمدتاً اکسترود یا رُست و فلیک شده و...) می‌توانند منابع بسیار مهم تأمین این احتیاجات باشند.
بهبود کیفیت محصولات دامی
اگر کنجاله سویا باکیفیت تهیه شود و جیره با آن به درستی بالانس شود می‌تواند با تأمین پروتئین و اسید‌های آمینه مورد نیاز دام به بهبود کیفیت لاشه از طریق ایجاد نسبت بهتر عضله به چربی منجر شود. تأمین پروتئین، اسید‌های آمینه و برخی از سایر مواد مغذی لازم برای تولید محصول در کمیت و کیفیت مطلوب در دام‌های شیروار نیز مهم است. البته باید جهت کمک گرفتن از مواد خوراکی مورد استفاده در جیره و از جمله کنجاله سویا در بهبود کیفیت محصول از مشاورین متخصص و مجرب برای بالانس جیره حتماً کمک گرفته شود.
کنجاله سویا و هزینه خوراک
یک بخش بسیار مهم از مؤلفه‌های دخیل در تصمیم گیری برای میزان و نحوه استفاده از کنجاله سویا در جیره دام به قیمت روز این محصول، دسترسی مناسب در بازار و هزینه‌های تولید خوراک حاوی کنجاله سویا در مقایسه با سایر منابع مشابه برمی گردد. اگر کنجاله سویای باکیفیت و عاری از آلودگی‌هایی مانند سموم قارچی (مایکوتوکسین ها) با قیمت اقتصادی برای مصرف در دسترس باشد، کنجاله سویا به عنوان منبع اصلی تأمین پروتئین کنسانتره خوراک دام رقبای کمی دارد.
کنجاله سویا و سلامتی دام
کنجاله سویا از طریق رفع کمبود در تأمین پروتئین و اسید‌های آمینه ضروری، تأمین حداقل بخشی از سایر مواد مغذی لازم مانند برخی مواد معدنی و... و البته به شرط داشتن کیفیت مناسب و عدم آلودگی به موارد چالش زایی مانند سموم قارچی می‌تواند نقش خود را در حفظ سلامت دام نیز ایفا کند. افزایش تأمین مواد مغذی مورد نیاز و مصرف ماده خشک از طریق نهاده‌های خوراکی اصلی مانند کنجاله سویا به طور هم زمان سلامت و عملکرد دام را به سمت بهینه و بهینه‌تر شدن می‌برد.
اینکه مواد خوراکی مصرفی در جیره دام و به ویژه نهاده‌های اصلی خوراک مانند کنجاله سویا به طریقی تأمین شوند که بهترین انتخاب ممکن از نظر کیفیت و قیمت باشند، یک مؤلفه بسیار مهم در مدیریت تغذیه و پرورش و جزو شروط لازم برای موفقیت در دامپروری است. با اینکه رسیدن به این هدف حتی ارزش صرف وقت و هزینه نسبتاً بالا برای تحقیق و رسیدن به بهترین گزینه‌های تأمین این نهاده‌ها را دارد، اما دسترسی به سامانه‌های جامع صنعت دام و طیور و آبزیان مانند وب سایت و اپلیکیشن مرغابی در اینترنت باعث شده که در هر زمان یا مکانی که به اینترنت دسترسی وجود داشته باشد، این مهم به راحتی قابل تحقق باشد.
